Toen ik een aantal jaar geleden de film Grizzly man van Werner Herzog zag, had ik dubbele gevoelens. Van de ene kant vond ik het portret van een man die zich tegen de maatschappij verzette en lange maanden slechts in gezelschap van grizzlyberen (!) doorbracht, ontroerend en fascinerend, van de andere kant voelde ik me bezwaard. Natuurfilmer en dierenactivist Timothy Treadwell beschouwde de beren als zijn vrienden en filmde hen van zeer dichtbij. In oktober 2003 werden Treadwell en zijn vriendin Amie Huguenard – hoe kan het ook anders- opgegeten door een beer. Herzog kreeg bij toeval de beschikking over honderd uur videofilm van Treadwell, die hij verwerkte in zijn documentaire.

En daar zit precies mijn bezwaar: Treadwell had de beelden gemaakt om zíjn verhaal te vertellen. Herzog maakt er een film van over een getroebleerde, ijdele en gekke man. Niet zonder respect hoor, je leeft met hem mee en krijgt sympathie voor hem. Maar je denkt ook: wat een mafketel eigenlijk. Zo zou Treadwell zichzelf nooit hebben neergezet. Waar liggen je grenzen als filmmaker? Mag je andermans materiaal zonder scrupules overnemen?

De Noorse schrijfster Asne Seierstad (1970), die een wereldwijd succes boekte met haar boek De boekhandelaar van Kaboel, is door een rechtbank in Oslo schuldig bevonden aan "laster" en "slordige journalistieke praktijken". Seierstad verloor een rechtszaak die een in het boek optredende Afghaanse vrouw tegen haar had ingespannen. Die was van oordeel dat ze op een vernederende, onjuiste wijze was geportretteerd en dat haar privacy geschonden was.

Seierstad werd, kort na de val van de Taliban, gastvrij ontvangen door Rais en zijn familie. "We vertrouwden haar", zei Rais, "en we hoefden het boek niets eens vooraf te lezen." Maar later heeft Rais het door Seierstad geborstelde portret altijd furieus bestreden.

Ik vind het moeilijk – mag je gebruik maken van iemands gastvrijheid en vervolgens diegene genadeloos portretteren in je boek? De schrijver vertelt natuurlijk nooit dé waarheid, maar altijd een interpretatie van die waarheid. Ik kan me voorstellen dat je - als je anders wordt afgebeeld dan jijzelf zou willen- zegt: maak je eigen fictie en gebruik mij daar niet voor! Ook Nina Brink vond dat de biografie die journalist Eric Smit over haar schreef vol stond met leugens, zij spande een rechtszaak aan. De grens tussen laster en scherpe journalistiek is dun....(bijke)